КАЗ Фестивальдер

KZ    RU    EN

«Көкмайса» этнофестивалі

«Ұлытау» ұлттық тарихи-мәдени және табиғи қорық-мұражайы, «Ұлы тағзым» қоғамдық  қоры,   Ұлытау  аудандық әкімдігі жыл  сайын  туристік  кластерді  дамыту  мақсатында түрлі мәдени  шараларды атқарып  келеді. Сонымен  қатар, ақпараттық-жарнамалар  шығарып, туристік  маршруттар  белгілеп,  кәдесыйлар  дайындаумен, туристік  көрмелер мен түрлі мәдени  іс-шараларға  қатысып, демалушыларды  қарсы  алып, этнофестивальдер  өткізуде.

         2012-2019 жылдарда өткен «Терісаққан көктемі», «Көкмайса» этнофестиваліне 16 республикалық және облыстық БАҚ өкілдері, Ұлытау тарихында алғаш рет  АҚШ-тан, Франциядан, Бахрейн Әмірлігінен, Польша, Украйна, Ресейден  Орта Азия мемлекеттерінің туристері, ЮНЕСКО-ның, National Geographic, Discovering Kazakhstan, Туран-ТВ және ресейлік «Охота и рыбалка» телекомпанияларының өкілдері қатысты.

         Сонымен бірге Оңтүстік Кореядағы ЮНСКО Бюросының тапсырмасымен «Қазақфильм» АҚ 20 минуттық деректі фильм түсірді.

Мәдениет және спорт министірлігі 1 мың дана түрлі түсті фотоальбом басып шығарды.

         Қазіргі таңда аталған іс-шара тақырыбы зерттеушілердің қызығушылығын туғызып, ЮНЕСКО-ның Адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасының Репрезентативтік тізіміне «Қазақ жылқышыларының дәстүрлі көктемгі әдет-ғұрыптары» деген атпен 2018 жылы енгізілді.

        «Көкмайса» (Қымызмұрындық) – алғашқы сауылған қымыздан ауыз тигізу рәсімі. Әр ұлттың алтын қазығы — салт-дәстүрі десек, ел арасындағы Наурыз және Айт мерекелері сияқты бұқаралық сипаттағы бірлікті бекемдеуді көздейтін салтымыздың бірі.

Этно фестивальдің мақсаты: Еуразия көшпелілер мәдениетінің салт-дәстүрін насихаттау.

«Терісаққан көктемі» этнофестивалі

            Терісаққан тікелей аудармада «кері аққан өзен» дегенді білдіреді. Кейбіреулер мұны осы мағынада түсініп, «Бұл рас па?» деп сұрайды. Шындығында, түріктердің «теріс» сөзі солтүстік полюсті, солтүстік жағын білдіреді. Егер Ұлытаудың негізгі тоғыз өзені батысқа, оңтүстікке және шығысқа қарай ағатын болса, онда тек Терісаққан өзені солтүстікке қарай ағып, Солтүстік Мұзды мұхитқа Есіл, Тобыл, Ертіс, Оба өзендері арқылы ағып кетеді.

          Еуразия кеңістігінде «Айғырға қосу» мерекесі Терісаққан ауылында ғана сақталған. Әрине, биелер көктем басқа жерлерде де сауылады, бірақ Терісаққанда, Ұлытау жерінде, ол көктемгі мереке сияқты мерекелік шара ретінде өткізіледі. Сірә, бұл мерекенің тамыры сонау қола дәуірінен, құнарлылық культінен бастау алады.

            Ауыл тұрғындары бұл шараға қыстан бастап дайындалады. Отар иелері алдын-ала өз отарына лайықты айғыр іздей бастайды. Салыстырмалы түрде шағын ауылда тек 50 үй отарлар бар, бұл Ұлытау ауданының кез-келген жерінен көп: 23 отар, және олардың әрқайсысында кемінде 25 бас бар. Көбісі ең жақсы айғырлардың иелері құда түседі, оларды жиі қонаққа шақырады, сыйлықтар береді, достасады, айғырларды айырбастау туралы алдын-ала келісуге тырысады.

            Шындығында, олар табында екі жылда бір рет айғырларды ауыстыруға мәжбүр болады, өйткені олар өз ұрпақатрымен жұптаспайды. Бұл жылқылардың көптеген жақсы қасиеттерінің бірі. Кейде олар көршілес ауылдардан айғыр іздейді, ал кейбіреулері Торғай даласына дейін барады.

            Ақыры айғырларды тарату аяқталған соң, иелері оны екі айда қорада жауып, тамақтандырады. Той болатын күні айғырды үйірге қосады. Бірақ осы уақытқа дейін бірнеше рәсімдер мен міндетті рәсімдік әрекеттер бар. Мүмкін басқа жерлерде бұл басқаша болады, бірақ Терісаққан ауылында келесі ырымдар жасалады. Жылқылар жайылымнан әкелінеді. Адамдар жиналады: қарттар, жастар, балалар, келіндер, күйеу балалар, немерелер, жалпы «кішкентайдан үлкенге». Далада дастархан жайылады. Оның құрамында сары май, қайнатылған қаймақ, бауырсақ, жалпақ нан, айран болуы керек. Ақсақал бата береді. «Ноқталауды» бастайды, яғни құлындарға тізгін салады. Содан кейін олар темір арқанмен жерге бекітілген, ұзын арқанға байланады. Құлындар тобында орта есеппен 15 бас бар. Әйелдер құлындардың құйрығын және арқанды ұстап тұрған темір қазықтарды маймен жабады. Сонымен бірге олар «байлар көп болсын, ақ мол болсын» дейді.

            Содан кейін құлындарды биелерге кезек-кезек әкеліп, тамақтандырады, содан кейін бие сауылады. Құлындарды анасына әкелгенде, құлындардың құйрығын тарайды. Бірақ бұл әрекеттің мағынасын ешкім түсіндіре алмады. Өмірде біз көптеген әрекеттерді мағынасы туралы ойланбастан автоматты түрде жасаймыз.

            Соңында, мерекенің ең маңызды оқиғасы — айғырдың босатылуы. Ол қуатты үнмен өзінің қатысуын жариялап, отарға қуып жетеді. Ол аналықтардың жұптасуға дайындығын анықтап, табынның айналасындағы жерді иіскейді. Бірақ, шамасы, жылқылардағы адамдар сияқты, ұрғашы әйелдер оларды бірден мойындамайды, жұмсақ күтімді талап етеді. Барлық адамдар «үлкеннен кішіге» өздерінің сүйіктілері туралы алаңдап, «ат сүйіспеншілігі» іс-шарасын толқумен бақылайды. Шынында да, үйірдің қауіпсіздігі мен өсуі айғырға байланысты.

            Терісақандықтардың жалғыз байлығы — жылқы. Ауылда өндіріс жоқ және соңғы бірнеше жылда құрғақшылықтан астық жиналған жоқ. Терісаққандағы фестивальдің ерекшелігі — «Бие байлау» рәсімі. Мұнда ғасырлар бойы, әдетте мамыр айының басында өткізіліп келеді. Салтанатты рәсімге Терісаққанның бүкіл халқы қатысады. Бұл ырым ежелгі құнарлылық культімен байланысты, ал оның ырымдық архаикасы Еуразия далалық кеңістігінде тек Терісаққан ауылында ғана көшпенділердің дәстүрлі көктемгі фестивалі түрінде сақталған. Мұнда жылқы культі ерекше көзге түседі. Қасиетті атқа табыну археологиялық деректерден қола дәуірінен бері белгілі. Терісаққан жылқыларының әсемдігі мен түсі ерекше.

Мекен-жай:

Қазақстан Республикасы
Қарағанды облысы
Жезқазған қаласы
100600

Байланыс:

+7 777 765 43 21
8 (7102) 71 43 21
ulyheritage@gmail.com
ulyheritage.kz

Пайдалы ақпараттар:

Біз туралы
Байланыс
Кері байланыс
Әлеуметтік  желілер

Құпиялылық саясат
 
Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
*
Генерация пароля